De woonplaats van onze voorouders

In 1685 trouwt onze tot nu toe oudst bekende voorvader Martinus Petrus met Heijlken Hendriks. Dat gebeurt in Sint Michielsgestel in het huidige Noord-Brabant. Tot circa 1830 blijven onze voorouders in Gestel wonen. Dan vertrekt Piet Schuurmans met zijn gezin naar Vught. Ruim honderd jaar later, keert Harrie Schuurmans het Brabantse Land de rug toe en verhuist naar Hilversum. Zo'n kleine driehonderd jaar heeft de familie Schuurmans dus aan de oevers van de Dommel doorgebracht. (En de meeste van mijn ooms en tantes en neven en nichten wonen er nog.)
Over de familie voor 1685 weten we niets met zekerheid. Er is een redelijke kans dat we ook voor 1685 al in de omgeving van Sint Michielsgestel hebben geleefd. Het was immers in die verre tijden niet erg gebruikelijk van woonplaats te veranderen. Zeker niet voor boeren, want dat zijn we generaties lang. Boeren zijn immers sterk aan hun grond gebonden.

De Heerlijkheid Herlaar

Onze oudst bekende voorvaderen leven niet in Nederland. Dat bestaat dan immers nog niet. Zij wonen in de Heerlijkheid Herlaar. En wat is dat dan wel?
Zo rond 1300 is het grondgebied van Sint Michielsgestel een soort enclave in het Brabantse hertogdom. Dit gebied valt niet onder de Hertog van Brabant maar onder "de kerke van Sint Lambrechts", persoonlijk eigendom van de bisschop van Luik. Hoezo Luik? De verklaring daarvoor kan zijn dat rond het jaar 720 nogal wat grond rond het huidige Sint Michielsgestel is geschonken aan de zeer geliefde Willibrord. Die komt echter uit het klooster van Echternach, dat onder de bisschop van Luik valt. Hoe dan ook, ook de heerlijkheid Herlaar (waarvan Sint Michielsgestel het grootste deel vormt) valt onder de bisschop van Luik, en niet onder de Hertog van Brabant.
Het bisdom Luik blijkt te groot te zijn om door de bisschop zelf bestuurd te kunnen worden. Hij geeft dat bestuur voor delen van het bisdom dan ook "in leen" aan een "Heer". Deze Heren worden in de loop der eeuwen vaak erg machtig. Ze slagen er zelfs in om hun leenrecht erfelijk te maken. Daarmee werd de macht van de bisschop flink ingeperkt, want hij maakte niet eens meer zelf uit wie de baas was op zijn eigendom. In de praktijk is dus de Heer van het in het dorp Sint Michielsgestel gelegen Kasteel Herlaar er de baas. Die Heer kon overigens ook een vrouw zijn. De Heer van de Heerlijkheid heeft niet alleen het recht om te regeren, maar hij heeft ook het recht om mensen te veroordelen. Zelfs tot de doodstraf. En verder heeft hij nog de volgende "heerlijke rechten": het recht op de (woeste) grond, op het water, het jachtrecht, het visrecht, het recht op hout, op accijns, op gevonden goederen en zelfs het recht op de wind! Ja, de wind was ook van de Heer, en een molenaar moest voor het gebruik van die wind aan de Heer betalen. In andere landen kwam het voor dat daarnaast de "Heren" ook "het recht op de eerste nacht" hadden, voordat een meisje mocht trouwen. Het idee van gelijkwaardigheid van mensen was toen duidelijk nog verder weg dan nu.